Video frå Stamnes

Stamnes ligg innerst i Veafjorden, i eit landskap forma av bratte lier, djupblått vatn og gamle ferdselsårer. Her kjenner du at fjorden har vore livsnerven i hundrevis av år: som veg, arbeidsplass og møteplass. Når du går eller køyrer gjennom bygda, er det som å lese ei bok side for side – kvar sving, kvar bukt og kvart nes har sine eigne historier og namn, og alt heng saman i eitt levande nærmiljø.

Ein kjem lett til Stamnes frå fleire kantar. Frå E16 ved Dalseid er det om lag femten minutt med bil inn på fylkesveg 569. Du kan òg koma frå Modalen-sida, eller via Eksingedalen. I praksis reknar vi Stamnes frå Kaland i nord til Dæmring i sør, og mellom desse ligg plassar som Leiro, Sanden, Vik og Straume. På Osterøy-sida bind Kallestad–Toskedalen seg naturleg til bygda via brua over sundet, og berre ti minutt nord for avkøyringa ved Vikaståa kjem du til Hesjedalen og Øyane. Desse grensene er ikkje berre på kartet – dei er kjende gjennom kvardagsruter, skulevegar, turstiar og små ærend til butikken eller kaien.

Kjem du sørfrå, møter du først Dæmring og Straume. Over Bolstadstraumen spenner den kjende brua, eit landemerke i seg sjølv. Tek du til venstre før brua, køyrer du utover halvøya Dæmring – grøne bakkar, lune tun og einebustader med god utsikt. Her er det rolege tomter og korte vegar ned til sjøen. Frå busstoppet ved Dæmring startar ein merka sti som fører til Skipshelleren, ein steinalderbustad som har vore i bruk i over sju tusen år. Området er fint tilrettelagt med bålplass, utedo, benkar og tak over hovudet, og fungerer både som turmål og uteskule. Bergen og Omland Friluftsråd, i samarbeid med Vaksdal kommune, tek vare på tilrettelegginga, og kommunen leiger grunnen av private grunneigarar nettopp for undervisning og friluftsliv. Du kan òg koma sjøvegen; ved Skipshelleren er det kai. Staden inngår i Straume landskapsmuseum, der ein finn fleire kulturminne knytte til livet langs fjorden, mellom anna Dragebryggja, naustrekkja på Straume, skulemuseet og Kallestadstova.

Over brua kjem du inn på Straume – ein open og grøn del av Stamnes med gardar og einebustader som følgjer bakkane opp frå straumen. Ute i fjorden ligg små øyar med store namn i lokalmiljøet, som Gulløyna og Høymålagran. Lenger ut i straumen vandrar Vossalaksen, som i generasjonar har vore ein del av naturbiletet og historiene her. Frå Straume kan du følgje Dyvikavegen innover dalen mot Dyvik; vegen er ein fin kvardagsveg for korte turar og trim, og fungerer òg som utgangspunkt for lengre turar. Herfrå kan du gå opp mot Husafjellet eller Tjødnabotn. Ein skogsveg frå gardane på Straume leier deg vidare innover mot Slåttøyane – eit flatt, ope område som er svært barnevenleg. Her renn elvane stille, det er lett å kome til for bading, og om sommaren står lavvoen oppe. Djupavatnet har sin eigen bålplass, og markane eignar seg for leik. Følgjer du skogsvegen vidare, kjem du til Nesatreet og brua ved Krossnes i Straumsdalen, og derfrå er det korte avstikkarar til Straumsstølen og vidare til Dyvikastølen. For dei som vil ha utsikt, går det ein tydeleg sti frå Straume opp til Storenipa, ein utsiktsplass med panoramablikk over fjorden og dalføret. 

Nordover ligg Vikaståa, ein naturleg knutepunkt der du kan ta av mot fleire retningar. Tek du ned mot Vik, finn du gard og hus som ligg i ly av lia, og vidare opp mot Lunde og ned igjen mot Øyane. Held du i staden oppe, kjem du inn i Hesjedalen – eit roleg og vakkert område med gardar, avstikkarar og god plass. Øyane og Hesjedalen heng tett saman med resten av Stamnes: her kjem ein for å fiske, bade, gå på ski når forholda ligg til rette, eller berre for å gå ein tur. Om vinteren frys Vikavatnet ofte til, og både born, ungdom og eldre finn vegen hit med skøyter og kaffikoppar. Heile dette vassdraget er verna – Hesjedalsvassdraget – og renn mot den dramatiske Hesjedalsfossen som du seinare passerer frå Kaland-sida. I Øyane ligg òg Kattahølen, ei mykje nytta badehole om sommaren der vatnet frå Øyadalen kjem ned. Derifrå er det kort veg til Slåttøyane og Straumsdalen, eller ein kan halde fram oppover Øyadalen.

Øyadalen er ei oppleving for seg. Her går du på botnen av ein brei dal, langt frå trafikkstøy, med elvar og vatn på kvar side. Ein merka tursti leier deg gjennom heile dalen, og ved Tresvatnet ligg bygdehytta – ei enkel, rimeleg lånehytte som gjer at også dei utan hytte kan få kjenne på hyttelivet nokre dagar. Ved hytta er det bålplass og grillmoglegheiter, det ligg gjerne ein kano ved vatnet, og fiskelykka kan prøvast for dei som vil. For dei som ønskjer lange dagar i fjellet, held stiane fram til Gavastølen og vidare mot Hesjedalsstølen, eller ein kan søkje seg inn på høgda ved Idlebruna og opp på Storfjellet. Herfrå går det spor mot både Eidsland og Bolstad. Jakt, fiske og friluftsliv er ein naturleg del av kvardagen for mange – tilbodet ligg der året gjennom. 

Tilbake på fylkesvegen kjem du snart til Sanden. Her ligg Stamnes skule og oppveksttun – barnehage for dei minste og barneskule til og med sjuande trinn, samla på same stad, men med eigne inngangar og uteområde for barnehage og skule. Det nye oppveksttunet stod klart våren og sommaren 2021, og har gitt bygda eit moderne tyngdepunkt med gode leikeplassar, nytt barnehageanlegg, fotballbane og SFO. Skulen er ikkje berre ein stad for undervisning; gymsalen og areala vert brukte til treningar, ballspel og øvingar, og uteområdet er naturleg arena for 17. mai-feiring og andre markeringar. Foto som viser brunt skulebygg er tekne før utvidinga sto ferdig, men høyrer med i den levande historia om korleis tunet har vakse fram.

Rett etter Sanden ser du ei lita bru til venstre. Ho fører over til Feta – eit lite område med nokre einebustader, naust og sjøkontakt. Rett bak ligg Fetahaugen, flittig brukt som tur- og aktivitetsområde for skulen. Lengst inne i den lune vika ligg Kvednhusdalen – ei lita vik som fleire nyttar som badeplass på varme dagar. Nokre svingar vidare innover ligg Leiro. Her strekkjer bustadhusa seg frå sjøen og heilt opp på flata. Store grøne bakkar, hus i ulike stilartar og fleire gardar gir eit variert uttrykk. Sjølve Leiro-vegen er blindveg, men til fots kan du gå over flata og kome ned til Stamnes sentrum på den andre sida. Ein skogsveg tek deg opp mot Stamnesfjellet; her kan du gå vidare til Geithaugen og Tjødnane, eller følgje den merka stien mot Middagshaugen. Tjødnane er forresten eit av dei sikraste skøyteområda når isen legg seg – eit vinterteikn mange gledar seg til. Langs skogsvegen har lokale sett ut utskorne dyrefigurar i tre – geiter, elgar og fantasidyr glimtar fram mellom bjørk og gran, og gjer familieturen ekstra kjekk. Like ved står ein solid gapahuk med benkar og bålpanne, sett opp av Stamnes idrettslag. Dette er eit kort, lett turmål for små føter, men òg ein kveldsplass for kaffikos og pølse på pinn. 

Stamnes sentrum markerte du tidlegare med butikk og kai. Joker-butikken har lange opningstider og kjenner kundane sine. Her handlar du det meste du treng, slår av ein prat og får med deg siste nytt. Nede ved kaien ligg drivstoffanlegg for båt, og ei gjestebryggje for tilreisande som kjem sjøvegen. Frå kaien går rutebåten ut til dei veglause gardane i Veafjorden – mellom dei Bukkestein, Vedå, Mellesdalen og Elvik. Det er gardar som i dag i stor grad er brukte som fritidsstader, men historia sit i veggane og bakkane, og mange har røter som går langt attende. Idrettslaget har SUP & kajakkutleige på kaien, og arrangerer kurs for nye padlarar; det er vanskeleg å tenkje seg ein finare måte å oppleve dei tronge fjordarmane på enn frå eit stille kajakksete ein blank morgon eller ein sein sommarkveld.

Frå sentrum går vegen opp mot Allaktivitetshuset ved Grupa. Huset er ein lågterskel møteplass som år etter år viser kor stort engasjement det er i Stamnes. Her er det konsertar, danse- og trimkveldar, strikketreff, spelkveldar, kurs og små marknader. Huset kan lånast eller leigast til alt frå opne tilstelningar til små feiringar. Vidare opp ligg bedehuset, og like bortanfor reiser Stamnes kyrkje seg – ei kvit trekyrkje frå 1861 som sidan har vore ein trygg stad for både kyrkjelege handlingar, konsertar og fellesskap. I sentrum ligg elles både einebustader, kommunale eldrebustader og sjølveigarte leilegheiter – bustadtypar som speglar at sentrum skal fungere for mange livsfasar.

Held du fram innover frå sentrum, svingar vegen rundt neset Hydno og du kjem til tunnelen ved Skuggeberget. Her går det ein veg opp til høgre – vegen til grendahuset Frilund. Huset er i svært god stand og eigd av Stamnes bygdalag. Inne finn du ein stor sal i andre etasje, og ein mindre sal i kjellaren. Det er fleire toalett, og eit stort, godt utstyrt kjøkken som gjer huset eigna for både større og mindre arrangement. I den store salen finst både lyddanlegg, lys og ei lita scene, og det blir jamleg arrangert quiz, revyar, dans og 17. mai-samlingar, i tillegg til utleige til private lag.

Etter Skuggeberget kjem du til Otterstadneset, eit bustadfelt som klatrar oppover lia på oversida av vegen. Her er det einebustader og god plass mellom husa, og øvst i feltet ligg det framleis ledige tomter for dei som drøymer om eiget hus med skogkanten i ryggen. Frå Otterstadneset tek ein skogsveg til fjells, og knyter seg til turvegane ved Stamnesfjellet og Geithaugen – same strengen som kjem ned att ved Leiro. Nokre hundre meter lenger inne kjem du til krysset ved Kallestadsundet. Held du til høgre, køyrer du over brua og inn på Osterøy-sida. Tek du første til høgre etter brua, går vegen under brua og utover til Kallestad – ein roleg blindveg som endar ein liten kilometer borte. Langs denne strekninga ligg einebustadene med god avstand, rolege hagar og godt utsyn. I reguleringsplanen er det ynskje om fleire bustader her etter kvart. Utsikta over sundet og heilt ut Veafjorden til Stanghelle er det mange som set pris på, og trafikken er låg – eit godt område for familiar.

Kjem du i staden rett fram over brua og vidare innover Toskedalsvegen, møter du «Oljeberget» – eit bustadfelt på oversida av vegen med einebustader og moglegheit for fleire tomter. Etter kvart passerer du namn som Helleren, Gammersvik og Grøsvik, før du endar i Toskedalen. Her er gamle gardstun omkransa av nye einebustader, og nede på sida av vegen ligg Toskedalsvatnet – ein mykje nytta badeplass om sommaren. Rett før Toskedalen ligg skytebana til Nordgrend skyttarlag. Bana er i bruk frå vår til haust, med trening fram mot storviltjakta, feltskyting og stevne. Laget arrangerer eigne skytingar for ungdom og rekrutt, med miniatyr og leirduer, og er slik ein del av fritidstilbodet i grenda.

Svingar du tilbake til krysset og held fram nordover på Stamnes-sida, kjem du til Kaland. Her dominerer einebustader i lune felt, men ved haugen Kalandsklubben opnar det seg eit stort område ut mot fjorden der det ligg mange fritidsbustader. Desse er i bruk året rundt – av lokale, tilflyttarar og feriefolk – og gjer at det alltid er lys i vindauga her ute. Like etter Kaland ser du Hesjedalsfossen på høgre side. Det er tilrettelagt med parkering og ein liten rasteplass, og mange stoppar for å sjå fossen på nært hald, særleg i snøsmeltinga når vatnet brøler ned i elveleiet. Rett før fossen startar ein merka sti oppover lia. Det er dette som er «Hesjedalsvassdraget-turen»: du følgjer vatna – først Holavatnet, så Kvednhushølen, vidare til Sannavatnet og Midtvatnet, og til slutt Vikavatnet. Her nede møter du vegen i Øyane att, og kan anten vende tilbake, eller halde fram oppover Øyadalen. Undervegs finst småplassar med benkar, gode fiskehol og høve til eit bad for dei som ynskjer. Det er ei fin dagsetappe for familiar, og ho viser korleis vatn og dalar bind bygdene saman.

Endå litt lenger nord kjem du inn i Eidslandet – neste bygd i rekka – men Stamnes held fram å vere ein naturleg base for mange av turane også her. Heile området knyter seg til via fjorden, skogsvegane og dalane; det er nettverket av stiar, vegar, bryggjer og møteplassar som gjer at Stamnes opplevast samanhengande, trass i avstandane.

Tilbodet i lag og organisasjonar er rikt, men det skiftar med sesong og år – slik det gjer i aktive bygder. Stamnes idrettslag, bygdalaget og korpset Blanke Messingen er tre namn mange kjenner. Nokre år er det meir aktivitet i eitt lag, andre år i eit anna. Mange reiser dessutan til Dale for å finne fotballag eller andre tilbod som tilfeldigvis ikkje er i gang akkurat no på Stamnes. Poenget er likevel det same: du treng aldri å leite lenge for å finne noko å vere med på, noko å bidra til, eller nokon å møte.

Veafjorden sjølv bind alt saman. Frå Stamnes strekkjer han seg heilt ut til Stanghelle, og vidare knyter han seg til Osterfjorden og Bolstadfjorden. Veafjorden er ein av få lange fjordar i landet utan veg på nokon av sidene. Dei veglause gardane ytterst, heilt frå Fyllingslid, høyrer til Stamnes. I dag er det få som bur fast her ute, men dei fleste gardane er i bruk i helger og feriar. Historia er tydeleg: på Bukkestein er det funne ei grav frå jernalderen, og på Kvamme har det vore samanhengande busetnad frå vikingtida og fram til i dag. Ser du filmen frå fjorden, forstår du kvifor – lyset, stilla og dei bratte liene fortel kvifor folk har halde seg her gjennom hundreåra.

Nede ved kaien i sentrum fell alt saman på ein gong. Her ligg butikken og kaia, her legg rutebåten frå, og her set padlarar kajakken i sjøen når vêret spelar på lag. Ein småprat på trappa, ein kaffikopp på benken, ein rask tur med hunden, eit ærend for naboen – dette er stamneskvardagen. Det er ikkje store gestar som skaper tilhøyrsle, men dei små, gjentekne handlingane i eit nærmiljø som alle kjenner. Når du køyrer ut att, anten sørover mot Straume og Dæmring eller nordover mot Kaland og Hesjedalsfossen, er det vanskeleg å ikkje tenkje at Stamnes er både ei reiserute og ein heim; ein stad å kome til, og ein stad å bli verande. 

Velkomen til Stamnes. Her finn du ro og rom, aktivitet og overskot, historier og moglegheiter – og ein fjord som alltid ligg der ute og ventar.